Stel je voor: een moderne politieke cultuur die niet om het ‘ik’ draait, maar om de samenleving
Een partijvoorzitter die de voorzitter van een coalitiepartner live op televisie een leugenaar noemt. Veel uitgesproken meningen na de communicatie van een minister over de verkrachtingszaak van een studente, buiten de wil van het slachtoffer om. Een volksvertegenwoordiger die met een tv-ploeg in haar kielzog in het parlement verschijnt om zichzelf te verdedigen in een fraudezaak. Een lid van de oppositie dat de ziekte van een minister openlijk in twijfel trekt, op basis van een gerucht.
Dit is helaas geen overzicht van de politieke dieptepunten van deze legislatuur, het is gewoon het verslag van de afgelopen week. Ik kan er zelf ook wel wat zaken aan toevoegen. Opmerkingen over mijn kledij tijdens werkbezoeken. Journalisten die me uitnodigen voor een interview over mijn beleidsdomein, maar eigenlijk vooral iets over mijn privéleven te weten willen komen. De versoaping van onze politiek is niet nieuw, maar het tempo ligt de laatste tijd dramatisch hoger. We zitten als kokende kikkers in een gemediatiseerd spektakel, en er lijkt geen verandering in zicht.
Als minister van Democratische Vernieuwing voel ik me mee verantwoordelijk om bij te dragen aan de oplossing. Die bestaat volgens mij uit twee delen. Een moeilijk, en een bijna onmogelijk deel.
Het moeilijke deel is de structurele kant: hoe organiseren we onze democratie en de werking van politieke partijen? Daarrond is al bijzonder veel gewerkt én gedebatteerd, de noodzaak voor een consensus hierover is urgent. Maar waar ik het hier over wil hebben, is het bijna onmogelijke deel. Wat iedereen aanvoelt, maar niemand uitspreekt. Namelijk dat politieke vernieuwing ook een andere zijde heeft. Hoeveel partijdotaties we ook verlagen, hoe snel we de Senaat ook afschaffen, hoeveel hervormingen we ook doen aan onze staat: het gaat geen snel verschil maken voor het vertrouwen in de politiek. Het gaat geen enkel verschil maken zolang de politiek niet in staat is zichzelf ook van binnenuit te vernieuwen, en een radicale cultuuromslag te maken.
Politieke vernieuwing betekent voor mij ook een mentaliteitswijziging, weg van het ego, naar een herwonnen engagement voor de maatschappij. Stel je voor: een moderne politieke cultuur die niet om het ‘ik’ draait, maar om de samenleving. Een terugkeer dus naar de oorsprong van politiek, de πολιτεία: zaken die van belang zijn voor de stadstaat in plaats van het ego van de politicus. Niet liever snel doen en zelf scoren, maar kwaliteit voor de lange termijn afleveren. Waar regeringen als ploeg regeren én communiceren. Waar we erin slagen een ruimte te scheppen, zoals Milan Kundera het noemde, “waarin niemand de waarheid in pacht heeft en ieder het recht heeft begrepen te worden”.
Een cultuuromslag waarin ook de media meewerken aan die politieke vernieuwing. Zou het kunnen: een klimaat waarin politici worden afgestraft voor destructief narcisme, in plaats van beloond met een stijging in de poppoll? Waar journalisten weigeren anonieme bronnen aan het woord te laten, en samen afspreken hun rug te keren naar politici die enkel spektakel willen veroorzaken, maar niet constructief bijdragen aan het debat om echt mee te bouwen aan de toekomst van ons land? Waar een beleidsdaad groter nieuws is dan a die b heeft gezegd als reactie op de tweet van c?
De meeste politici die ik ken, startten uit oprecht engagement. Ikzelf trouwens ook: ik liet een mooie job in de privésector achter om minister te worden. Ik deed het omdat ik hoopte – en nog steeds hoop – een verschil te maken in onze samenleving, omdat het te makkelijk was om aan de zijlijn te blijven staan. Het raakt me dat er dan een heel ander beeld van politici gaat leven, waarin ik me niet herken en nooit zal willen herkennen. Maar wel een beeld dat we ons door deze manier van omgaan met elkaar deels zelf hebben aangedaan.
Onder elkaar geven we toe dat dit harde klimaat ons zwaar valt. Veel liever willen we echt luisteren naar elkaar om te begrijpen, niet om de ander nadien beter te kunnen fileren. Ons een paar weken kunnen vastbijten in een dossier en vooruitgang maken, in plaats van in de eerste plaats rekening te houden met de volgende peiling of een ander die met de pluimen gaat lopen. Gewoon ons werk kunnen doen, zonder Koning Clickbait.
Maar zoals elders geldt ook in de politiek de tactiek van het gelijk oversteken. We zitten nu eenmaal in een tragedy of the commons, met aandacht als schaars te verdelen goed. Dit staat of valt met de medewerking van iedereen, en dus wachten we op elkaar. Want als enige kalm zijn en doorwerken, betekent ook onzichtbaar zijn en verliezen. Wie durft de knop om te draaien en de snelkookpan van het vuur te halen? Het is bijna onmogelijk, maar ik denk dat het kan.
